Nhiễm khuẩn vi rút Zika là gì?

    Nhiễm khuẩn vi rút Zika được gây nên bởi muỗi đốt, loại muỗi Aedes bị nhiễm vi rút, thường gây sốt nhẹ, phát ban, viêm kết mạc và đau cơ.

    Lần đầu tiên vi rút này được phân lập vào năm 1947 ở khu rừng Zika của Uganda. Từ đó đến nay, bệnh chủ yếu xảy ra ở Châu Phi, và những đợt bộc phát dịch nhỏ và rải rác ở Châu Á. Năm 2007, một vụ dịch lớn được báo cáo ở đảo Yap (thuộc đảo quốc Micronesia – Tây Thái Bình Dương), với gần 75% dân số bị nhiễm bệnh.

    Ngày 03 tháng 3 năm 2014, Chile thông báo cho PAHO/WHO (Tổ chức Y tế toàn Châu Mỹ = Pan American Health Organisation / World Health Organisation) một ca bệnh được xác định ở thổ dân bản địa tại Easter Island (Quần đảo phía Đông), và ở đây vi rút tiếp tục được nhận diện cho đến tận tháng 6 năm 2014.

    Vào tháng 5 năm 2015, các người có thẩm quyền về Y tế công cộng của Brazil đã xác nhận có sự lan truyền vi rút Zika ở vùng Đông Bắc lãnh thổ. Từ tháng 8 năm 2015 trở đi, nhiều nước và vùng lãnh thổ toàn Châu Mỹ báo cáo sự hiện diện của vi rút; cập nhật tại địa chỉ:  www.paho.org/zikavirus. 

Triệu chứng bệnh như thế nào?

    Các triệu chứng thường gặp nhất của nhiễm vi rút Zika là sốt nhẹ và phát ban, đi kèm với viêm kết mạc, đau cơ, khớp và mệt mỏi toàn thân, xảy ra 2-7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm vi rút đốt.

    Có khoảng một trên bốn người bị nhiễm là có triệu chứng bệnh. Ở những người bệnh này, bệnh thường chỉ nhẹ và có thể kéo dài trong 2-7 ngày. Triệu chứng gần giống như nhiễm vi rút dengue và vi rút chikungunya, là những vi rút cũng do cùng loại muỗi đốt lan truyền bệnh. Các biến chứng thần kinh và miễn dịch thường ít gặp, nhưng cũng đã được mô tả ở những vụ dịch tại Polynesia và gần đây nhất là tại Brazil. Một khi vi rút đã lan truyền rộng khắp ở Châu Mỹ, chúng ta sẽ có nhiều kinh nghiệm hơn về triệu chứng và biến chứng của bệnh, giúp mô tả đặc điểm của bệnh tốt hơn.

Vi rút Zika được lan truyền như thế nào?

    Vi rút Zika được truyền vào người bệnh qua muỗi đốt, loại muỗi Aedes bị nhiễm vi rút; cũng chính là muỗi lan truyền vi rút dengue và chikungunya.

Vi rút có thể lan truyền qua máu và đường tình dục hay không?

    Nói chung, vi rút cần có một trung gian truyền bệnh (như một phương tiện vận chuyển) để gây nhiễm vào người. Trung gian này chính là muỗi. Vi rút cũng đã từng được phân lập trong tinh dịch, và một ca bệnh có thể lây truyền từ người sang người qua đường tình dục đã được mô tả nhưng chưa được xác nhận.

    Zika có thể được truyền qua đường máu, nhưng đây là cơ chế lan truyền rất hiếm. Nên tuân thủ những khuyến cáo thông thường về an toàn truyền máu (ví dụ: máu của người tình nguyện mạnh khỏe). 

Vi rút có thể lan truyền mẹ sang con?

    Chúng ta thiếu thông tin về lây truyền mẹ-con trong thời kỳ mang thai hoặc khi chuyển dạ. Lây truyền chu sinh đã được ghi nhận ở những vi rút có vec-tơ truyền bệnh khác, như dengue và chikungunya. Hiện nay người ta đang tiến hành những nghiên cứu về lây truyền từ mẹ sang con của vi rút và những tác động xấu của nó trên trẻ.

Điều trị như thế nào?

    Điều trị bao gồm giảm đau, hạ sốt và điều trị triệu chứng, những triệu chứng làm bệnh nhân khó chịu. Để ngăn ngừa kiệt nước, người ta khuyên nên hạ sốt, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vaccin đối với vi rút.

Bệnh có gây chết người không?

    Ở Châu Mỹ, đây là loại vi rút cho đến nay có kiểu phân bố địa lý và nhân khẩu học rất bó hẹp, và chưa có bằng chứng nào để nói bệnh có thể gây chết người. Tuy nhiên, một vài ca lẻ tẻ đã được thông báo với những biểu hiện và biến chứng nghiêm trọng hơn ở những bệnh nhân có bệnh sẳn có đi kèm, và gây nên tử vong.

Những ai có nguy cơ nhiễm bệnh?

    Bất kỳ người nào chưa được tiếp xúc với vi rút trước đó và ở trong một khu vực có muỗi, ở đó đã có các thông báo về ca bệnh tại chổ hoặc du nhập vào, đều có thể mắc bệnh. Bởi muỗi Aedes được tìm thấy ở khắp vùng Châu Mỹ (ngoại trừ Chi Lê lục địa và Canada), các vụ dịch được dự báo sẽ xảy ra ở những nước Châu Mỹ khác chưa có thông báo ca bệnh nào.

Chẩn đoán bệnh như thế nào?

    Ở phần lớn bệnh nhân, bệnh được chẩn đoán dựa vào triệu chứng lâm sàng và hoàn cảnh dịch tễ (ví dụ như đang có dịch Zika ở địa phương hoặc có đi vào vùng dịch).

    Xét nghiệm máu giúp xác định chẩn đoán. Một vài tét (PCR vi rút) có lợi khi làm tròng 3-5 ngày đầu sau khi triệu chứng xuất hiện, trong khi một số khác (tét huyết thanh) giúp phát hiện kháng thể những chỉ có ích khi làm sau 5 ngày.

    Một khi đã phát hiện sự hiện diện của vi rút tại một vùng hay lãnh thổ, không nhất thiết phải chẩn đoán xác định tất cả các ca bệnh, xét nghiệm sẽ được điều chỉnh để giám sát thường quy vi rút gây bệnh. 

Khác biệt giữa nhiễm vi rút Zika với dengue và chikungunya.

    Tất cả các bệnh này đều có triệu chứng giống nhau, tuy nhiên một số triệu chứng gợi ý bệnh này thay vì bệnh kia:

    Sốt Dengue thường là sốt cao và đau cơ nhiều hơn. Biến chứng có thể xảy ra khi hết sốt: tập trung chú ý những dấu hiệu cảnh báo, ví dụ như chảy máu.

    Chikungunya biều hiện với sốt cao và đau khớp dữ dội hơn, chủ yếu ở bàn tay, bàn chân, đầu gối và lưng. Nó có thể làm cho người bệnh bất lực, khiến họ không thể bước đi hoặc thực hiện những động tác đơn giản như mở nút chai nước.

    Zika không có biểu hiện đặc biệt rõ nét nào, nhưng hầu hết bệnh nhân đều phát ban ngoài da và nhiều người bị viêm kết mạc.

Có mối liên hệ nào giữa hội chứng Guillain Barre (GB) và vi rút Zika không?

    Người ta nhận thấy ở những vùng có đại dịch Zika thì hội chứng GB được ghi nhận nhiều hơn (ví dụ như ở Polynesia nói tiếng Pháp và Brazil).

    Tuy nhiên, người ta vẫn chưa xác nhận được mối liên quan nhân quả trực tiếp giữa vi rút Zika và hội chứng GB. Nhiễm vi rút dengue trước đó hoặc các yếu tố về gen có thể góp phần gây hội chứng GB hoặc làm gia tăng hội chứng này. Một vài nghiên cứu đã được tiến hành để chứng minh rõ hơn mối liên quan giữa vi rút Zika và hội chứng GB.

    Hội chứng GB xảy ra khi hệ thống miễn dịch của một người tấn công bản thân cơ thể của họ, đặc biệt làm tổn hại đến các tế bào thần kinh. Tiến trình này có thể được khởi động bởi nhiễm nhiều loại vi rút hay vi khuẩn khác nhau. Triệu chứng chính là yếu cơ và tê bì (loạn cảm) ở tay và chân, với biến chứng nghiêm trọng xảy ra khi cơ hô hấp bị tổn hại, cần được điều trị ở các đơn vị hồi sức tích cực.

 PHÒNG BỆNH

    Phòng bệnh bao gồm việc làm giảm lwongj muỗi và tránh bị muỗi đốt, chủ yếu là ban ngày. Phá hủy và giám sát các ổ chứa muỗi Aedes aegypti làm giảm nguy cơ lan truyền bệnh do vi rút Zika, dengue và chikungunya. Những biện pháp đồng bộ về y tế, giáo dục và môi trường cần được thực hiện ở một vài vùng để ngăn chặn bệnh.

    Để tiêu diệt và giám sát muỗi, người ta khuyến cáo nên:

   - Dẹp bỏ các vật chứa nước tù ở ngoài nhà (chậu hoa, chai lọ, những vật dụng chứa nước) nhờ đó loại bỏ nơi sinh sản của muỗi.

    - Đậy kín những thùng nước gia dụng để muỗi không vào được.

    - Tránh thu gom, chất đống rác thải: hãy để vào túi ny-lông và bỏ vào thùng đậy kín.

    - Khai thông những chỗ tù đọng nước.

    - Sử dụng lưới chống muỗi ở các cửa lơn – cửa số để giảm thiểu tiếp xúc muỗi -người.

    Để tránh bị muỗi đốt, dân ở trong vùng dịch cũng như du khách, đặc biệt là phụ nữ mang thai, được khuyến cáo nên:

    - Che đậy da với các loại áo quần và mủ dài tai.

    - Sử dụng các loại xua muỗi theo khuyến cáo của cơ quan y tế (bôi trên da theo hướng dẫn của nhà sản xuất).

    - Ngủ trong mùng tránh muỗi.

BS. Phạm Bá Đà lược dịch từ: Zika virus infection and Zika fever: FAQ.http://www.paho.org/hq/index.php?option=com_content&view=article&id=9183&Itemid=41463&lang=en